Năm 2025 không được định nghĩa bởi xe bay hay những thành phố trên sao Hỏa, mà được định hình bởi cách con người tái định nghĩa sự cô đơn và kết nối. Từ khóa của năm nay là "Parasocial" (Mối quan hệ tương tác một chiều).
Vốn là một thuật ngữ tâm lý học xuất hiện từ những năm 1950 để mô tả mối quan hệ giữa khán giả và người nổi tiếng, đến năm 2025, Parasocial đã tiến hóa thành một "cấu trúc xã hội" mới. Nó không còn là ngoại lệ, mà đã trở thành quy tắc ứng xử mặc định của hàng tỷ người từ phương Tây sang phương Đông.
1. Bối Cảnh Toàn Cầu: Sự Trỗi Dậy Của "Người Tình Silicon" và Nền Kinh Tế Cô Đơn
Ở phương Tây, nơi chủ nghĩa cá nhân (Individualism) là nền tảng, mối quan hệ Parasocial năm 2025 đã vượt xa việc thần tượng các ngôi sao điện ảnh. Nó đã chuyển dịch sang sự thân mật nhân tạo (Artificial Intimacy).
Kỷ nguyên của AI Companionship (Bạn đồng hành AI)
Nếu như năm 2023-2024 chúng ta nói về ChatGPT như một công cụ làm việc, thì 2025 là năm của AI cảm xúc.
Sự thay thế hoàn hảo: Tại Mỹ và Châu Âu, hàng triệu người trẻ chọn tương tác với các AI bot (như Replika thế hệ mới, hay các nhân vật Character.ai siêu thực) thay vì hẹn hò thực tế. Những AI này không bao giờ phán xét, luôn lắng nghe và phản hồi đúng ý người dùng muốn.
Hệ quả xã hội: Chúng ta đang chứng kiến sự ra đời của một thế hệ ngại xung đột (conflict-averse). Mối quan hệ thực tế đòi hỏi sự thỏa hiệp và chấp nhận cái xấu của đối phương. Ngược lại, mối quan hệ Parasocial với AI là "sạch sẽ", an toàn và được kiểm soát tuyệt đối.
Nền kinh tế của sự chú ý (Attention Economy) cực đoan
Các Influencer phương Tây không còn chỉ bán phong cách sống, họ bán "tình bạn". Các nền tảng như Patreon hay Discord cho phép người hâm mộ trả tiền để có cảm giác họ là "bạn thân" của người nổi tiếng. Ranh giới giữa khách hàng và bạn bè bị xóa nhòa, tạo ra ảo giác về sự thuộc về.
2. Việt Nam và Châu Á: Parasocial Trong Văn Hóa "Làng Xã Số"
Tại Việt Nam và các nước phương Đông, nơi văn hóa tập thể (Collectivism) và trọng tình cảm vẫn còn mạnh mẽ, Parasocial biến tướng theo một hình thái khác biệt: Sự thương mại hóa niềm tin và nhu cầu "Chữa lành".
Từ "Bán hàng" đến "Bán mối quan hệ" (Livestream Commerce)
Việt Nam năm 2025 chứng kiến sự bùng nổ của KOC/KOL bán hàng qua Livestream ở mức độ chưa từng có.
Cơ chế tâm lý: Người mua hàng không mua vì tính năng sản phẩm, mà mua vì họ cảm thấy "thương", "quý" hoặc "tin" người bán (dù người bán không hề biết họ là ai).
Ví dụ: Những phiên livestream kéo dài hàng chục tiếng đồng hồ, nơi người bán tâm sự chuyện đời tư, khóc cười cùng khán giả. Đây là cách văn hóa phương Đông đưa tính "cộng đồng làng xã" lên không gian mạng. Người xem cảm thấy mình là một phần của "đại gia đình" người hâm mộ đó.
Trào lưu "Chữa lành" (Healing) và Thần tượng hóa tri thức
Một hiện tượng thú vị tại Việt Nam là sự bùng nổ của các Podcast và kênh nội dung về tâm lý, chữa lành.
Người nghe xem Podcaster là tri kỷ: Giữa áp lực của đô thị hóa và sự đứt gãy kết nối gia đình truyền thống, người trẻ Việt tìm đến các giọng đọc, các chuyên gia tâm lý trên mạng như một chỗ dựa tinh thần.
Nghịch lý: Họ cảm thấy được thấu hiểu sâu sắc bởi một người xa lạ trên màn hình hơn là cha mẹ hay bạn đời đang ngồi ngay bên cạnh. Đây là biểu hiện rõ rệt nhất của Parasocial trong xã hội Việt Nam: Dùng sự kết nối ảo để lấp đầy khoảng trống văn hóa gia đình đang bị lung lay.
3. Góc Nhìn Xã Hội Học: Nguy Cơ hay Sự Tiến Hóa?
Dưới lăng kính của một nhà nghiên cứu văn hóa, tôi nhận thấy sự trỗi dậy của Parasocial mang tính hai mặt sâu sắc:
Sự suy tàn của "Vốn xã hội thực" (Real Social Capital)
Khi chúng ta dành 8 tiếng mỗi ngày để nuôi dưỡng các mối quan hệ một chiều trên mạng, kỹ năng xã hội thực tế bị bào mòn.
Tại phương Tây: Gia tăng tỷ lệ độc thân vĩnh viễn và sự cô lập xã hội.
Tại Việt Nam: Gia tăng khoảng cách thế hệ. Con cái sống trong thế giới của "Idol", cha mẹ sống trong thế giới truyền thống, và hai thế giới này không còn giao tiếp được với nhau.
Một cơ chế sinh tồn mới
Tuy nhiên, không thể phủ nhận Parasocial là một "chiếc phao cứu sinh". Trong một thế giới 2025 đầy biến động, áp lực kinh tế và sự phân mảnh, mối quan hệ Parasocial cung cấp một không gian an toàn (safe space). Nó cho phép con người thực hành cảm xúc mà không sợ bị tổn thương.
Nhận định cốt lõi: "Parasocial không phải là bệnh lý, nó là triệu chứng của một xã hội đang khao khát sự thân mật nhưng lại sợ hãi cái giá phải trả của sự thân mật đó."
Kết Luận: Tỉnh Thức Trong Ảo Ảnh
Năm 2025, chúng ta không thể loại bỏ mối quan hệ Parasocial. Thách thức đặt ra cho cả người Việt và công dân toàn cầu là sự Cân bằng (Equilibrium).
Chúng ta cần nhận thức rõ: Những người bạn trên màn hình, những AI thấu hiểu, hay những Idol rực rỡ... họ là gia vị của cuộc sống, không phải là món chính. Đừng để sự dễ chịu của những mối quan hệ một chiều làm chúng ta quên mất cách cãi vã, làm hòa và nắm tay một con người bằng xương bằng thịt.
Sự thân mật thực sự bao giờ cũng đi kèm với rủi ro, nhưng đó mới là cái giá xứng đáng để được gọi là "con người".
Nhận xét
Đăng nhận xét